اثر زمان برداشت بر بازده و ترکیبات اسانس حاصل از صمغ و اندام های مختلف درخت بنه (pistacia atlantica ssp. kurdica)

جنس پسته در ایران 3 گونه و 3 زیرگونه دارد که یکی از زیرگونه های مهم آن درخت بنه (pistacia atlantica ssp. kurdica) می باشد که به طور عمده در مناطق غرب و جنوب غرب ایران پراکنش دارد. صمغ این درخت دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد باکتریایی بوده و در طب سنتی برای درمان بیماری های دستگاه گوارشی، ادراری و تنفسی استفاده می شود. به منظور بررسی تأثیر زمان برداشت و نوع اندام گیاهی بر کمیت و کیفیت اسانس درخت بنه، مواد گیاهی از یکی از رویشگاههای طبیعی آن در شهر سنندج جمع آوری گردیدند. اسانس نمونه ها به روش تقطیر با آب استخراج شده و توسط دستگاه های گاز کروماتوگرافی (gc) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) مورد آنالیز قرار گرفتند. این تحقیق به صورت سه آزمایش جداگانه انجام شد. در آزمایش اول اسانس گل آذین نر و ماده و میوه نارس مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که محتوی اسانس گل آذین ماده (51/1 درصد) بیشتر از گل آذین نر (55/0 درصد) و میوه نارس (8/0 درصد) بود. آلفا-پینن (4/61%-49/45%)، میرسن (68/11%-71/2%)، کامفن (29/7%-37/3%) و لیمونن (68/7%-3/3%) اجزاء غالب اسانس در گل آذین نر و ماده و میوه نارس بودند. بیشترین و کمترین میزان آلفا-پینن به ترتیب در گل آذین نر و میوه نارس مشاهده گردید. در آزمایش دوم صمغ درختان نر و ماده در خرداد، تیر و مرداد ماه، از جهت ها و بخش های مختلف تنه درخت (شمال- بالا، شمال- پایین، جنوب- بالا و جنوب- پایین) با انجام تیغ زنی جمع آوری گردید. بالاترین محتوی اسانس صمغ در پایه های نر و ماده به ترتیب در مرداد و تیر بدست آمد. در هر دو پایه محتوی اسانس جهت های جنوبی بیشتر از جهت های شمالی بود. بالاترین عملکرد صمغ و عملکرد اسانس صمغ نیز در هر دو پایه در تیرماه و در بخش های بالایی درخت مشاهده شد. آلفا-پینن جزء غالب اسانس صمغ بود که به ترتیب 75/77% تا 9/88% و 4/75% تا 21/92% را در اسانس صمغ درختان نر و ماده تشکیل می داد. در آزمایش سوم برگ درختان نر و ماده در خرداد، تیر و مرداد ماه برداشت گردید و مشخص شد که محتوی اسانس در طی فصل رشد افزایش می یابد. محتوی اسانس برگ ها کمتر از محتوی اسانس گل آذین، میوه نارس و صمغ بود. هم چنین تفاوت معنی داری بین اسانس برگ درختان نر و ماده وجود نداشت. آلفا-پینن (73/45%-95/21%) جزء غالب اسانس برگ ها بود. مونوترپن ها (هیدروکربنه و اکسیژنه) عمده ترین گروه ترکیبات موجود در اسانس اندام های مختلف بودند. اسانس برگ ها علاوه بر مونوترپن ها حاوی مقادیر قابل توجهی از سزکویی ترپن ها بود.